Ülke yerel yönetim birimleri, değişik nüfuslara sahip toplulukların gereksinimlerini karşılamakla yükümlü anayasal kuruluşlardır. Bu kuruluşlar mülki ve mahalli idareler olmak üzere iki başlık altında toplanırlar. Mülki idareyi vali ve kaymakamlar oluşturur. Mahalli idarelerdeyse; il ve ilçe belediyeleri, il özel idareleri, muhtarlar ve ihtiyar heyetleri yer almaktadır.
Kelime anlamı “seçilmiş kişi” olan muhtar, mahalle ve köylerdeki yürütme sorumluluğunu taşıyan kişilerdir. Seçim yoluyla göreve gelen muhtarlar, memur unvanına sahiptir ancak adaylıkları siyasi partiler aracılığıyla olmaz.
Muhtar Kimler Olabilir?
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve 18 yaşını doldurmuş herkes muhtar adayı olabilir. Altı ay süreden az olmamak kaydıyla ilgili köy ve mahallede ikamet etmek adaylarda aranan en önemli kriterdir. Bununla birlikte, adaylar için belirlenen herhangi bir eğitim şartı da bulunmamaktadır. Yalnız, Şehir ve Kasabalardaki Mahalle Muhtar ve İhtiyar Kurulları Tüzüğü’ne göre aşağıdaki kişiler muhtar olamaz.
- Milletvekilleri
- İl Umumu Meclis üyeleri
- Subaylar
- Erler
- Askeri Memurlar
- Hakimler
- Özel ve katma bütçe dairelerindeki memurlar
Mahalle Muhtarı Nasıl Seçilir?
Mahalle muhtarı seçimi, ülke genelinde yapılan yerel seçimlerle birlikte gerçekleştirilmektedir. Sürecin; aday olma, seçmen kaydı, seçim kampanyası, oy verme ve sonuçların ilanı şeklinde sıralanması mümkündür. Buna göre, ilk aşamada muhtar olma şartları taşıyan tüm adaylar seçim kuruluna başvurarak adaylıklarını ilan ederler. Ardından seçmen listeleri oluşturulur ve seçim kampanyasına başlanır.
Kampanya süresince aday ile mahalle sakinlerinin karşılıklı iletişim kurması mümkün olur. Seçim sürecinin başlamasıyla seçmenler oy kullanımı için sandık başına giderler. Son aşamada oylar sayılır ve sayıca üstün gelen aday muhtar olarak ilan edilir.
Muhtar Ne Kadar Maaş Alıyor?
5 yıl süreyle görevde bulunan muhtar maaşı, her sene diğer memur maaşlarında olduğu gibi Resmi Gazete’de yayınlanır. Muhtarların görev alanlarından bağımsız olarak maaşları aynıdır ve asgari ücretle sınırlandırılmıştır. Muhtarların mali tüm hakları Muhtar Yasası’yla koruma altına alınmıştır. Bu doğrultuda 2023 yılı için belirlenen tutar 8.506 TL şeklindedir.
Aynı zamanda tüzel bir kişilik olarak değerlendirilen muhtar, köy ve mahalle bazında türlü sorumluluklarla yükümlüdür. Yapılacak işlere ilişkin tüm kararlara muhtar azası ile birlikte alınmaktadır. Genel hatlarıyla muhtarın görevleri şu şekilde sıralanabilir:
- Mahalle sakinlerinin talep ettiği belgelerin düzenlenmesi.
- Kimlik kaybı halinde gerekli belgelerin hazırlanması.
- Ortak malların inşa edilmesi.
- Sosyal bakımdan desteğe ihtiyacı bulunan kişilerin belirlenmesi.
- Seçmen listelerinin düzenlenmesi ve ilan edilmesi.
- Mahalle ve köy içerisinde düzen sağlanması.
- Genel yönetimle ilişkili işlerin mahalle ve köylerde uygulanması.
- Hükümet emirlerinin veya yasaların bölge halkına duyurulması.
- Mahalle bazında yapılacak olan iş ve hizmetlerin listelenmesi, yapılması.
- Cadde ve sokaklarda yer alan levhaların denetlenmesi.
Muhtar ve 4 aza tarafından verilen kararların, köy veya mahalle yararına olmaması durumunda ilgili karar bozulabilir. Bunun için yetkilendirilen kişiler vali ve kaymakamlardır. Mülki amirlerin muhtar yerine karar alma yetkisi bulunmamakla birlikte, kararın bozulma sebebini gerekçesiyle açıklama yetkisi bulunmaktadır.
Köy Muhtarlık Seçimleri Kaç Yılda Bir Yapılıyor?
Köy muhtarlık seçimleri, Türkiye belediye seçimleri (yerel seçimlerle) bir arada yapılmaktadır. Buna göre, seçimlerde il ve ilçe belediye başkanlarıyla eş zamanlı olarak muhtar seçimleri de gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde yerel seçimler 5 yılda bir yapılmakta, köy ve mahalle muhtarları da bu zaman diliminde görevlerine devam etmektedir.
Bulunduğu mevkinin görev ve sorumluluğunun gereğini yapmayan muhtarların görevden uzaklaştırılması mümkündür. Bunun için yetkilendirilen kurum mahalle ya da köyün bağlı bulunduğu ilçe idare kurumudur.